Płaskostopie u dzieci – kiedy diagnozować i jak zapobiegać?

Dlaczego zdrowe stopy są takie ważne?

Cały układ ruchu u człowieka jest systemem naczyń połączonych. Nieprawidłowości pojawiające się w jednym miejscu systemu zaburzają jego całkowite funkcjonowanie. Im człowiek starszy, tym problemy wynikające z nieleczonych wad pogłębiają się, powodując ból i trudności w poruszaniu się. Dlatego bardzo ważna jest obserwacja i dbanie o prawidłowy rozwój układu ruchu (stóp, kolan, kręgosłupa) dziecka już od samego początku. Więcej na temat zdrowych stóp przeczytacie tutaj.

Kiedy diagnozować płaskostopie u dziecka?

Mówiąc na temat wad stóp u dzieci należy pamiętać, że istnieje tzw. płaskostopie fizjologiczne. Można powiedzieć, że jest to naturalny stan przejściowy charakterystyczny dla zdrowej stopy i wiąże się z jej budową. Stopa dziecka do około 5 roku życia jest fizjologicznie płaska, a wszystko za sprawą tłuszczowej podściółki na spodzie. Ta miękka poduszeczka świetnie amortyzuje, zwiększa powierzchnię podparcia i izoluje miękkie tkanki kostne od podłoża. Dzięki temu maluch może ćwiczyć chodzenie i utrzymywanie równowagi. Wraz z rozwojem dziecka, wzmacnianiem mięśni i więzadeł ilość tłuszczyku maleje i podnosi się przyśrodkowa część stopy. Dopiero wtedy powoli mamy szansę obserwować, czy rozwija się ona prawidłowo. Należy tu również zaznaczyć, że ostatecznie ukształtowanie łuków stopy może potrwać nawet do 7 roku życia.

Ale co to są te łuki? Ile ich jest?

Przy prawidłowo wysklepionej, zdrowej stopie, ciężar ciała rozkłada się na trzy punkty: guz piętowy oraz głowy I i V kości śródstopia. Wówczas stopa ma trzy łuki: poprzeczny oraz podłużny boczny i przyśrodkowy. A ponieważ łuki są trzy, to w zależności od tego które z nich opadają, możemy mówić o płaskostopiu podłużnym (gdy stopa przylega w całości do podłoża i nie są widoczne łuki ani na wewnętrznej, ani na zewnętrznej krawędzi stopy) i poprzecznym (gdy wszystkie kości śródstopia przylegają do podłoża, stopa jest jakby „rozlana” na szerokość). Najczęściej jest tak, że płaskostopie poprzeczne i podłużne współwystępują ze sobą.

Jak rozpoznać płaskostopie u dziecka?

Najłatwiej będzie wykonać test „mokrej stopy” (dziecko stawia mokrą stopę na podłodze lub kartce papieru, a my oceniamy wielkość wcięcia po wewnętrznej stronie stopy) lub prosimy dziecko by stanęło na palcach i przyglądamy się stopom w tej pozycji. Jeśli łuki są widoczne, najprawdopodobniej nasza pociecha nie ma płaskostopia.

Należy tu jednak podkreślić, że żaden test nie da tak wyczerpującej i pewnej odpowiedzi, jaką uzyskamy od fizjoterapeuty lub ortopedy, więc jeśli mamy jakiekolwiek wątpliwości lub chcemy potwierdzić/obalić wyniki tych domowych testów, konieczna będzie rezerwacja specjalistycznej wizyty. Specjalista sprawdzi również, czy nie ma wad powiązanych często z płaskostopiem (np. krzywych kolan) i zaleci odpowiednią terapię.

Jak zapobiegać płaskostopiu u dzieci?

Okazuje się, że jako rodzice możemy wiele zrobić (albo raczej powstrzymać się od niektórych działań), by zapobiec rozwojowi tej wady:

- łaskotki, masaże (przykładowy instruktaż można znaleźć np. tutaj), umożliwianie dziecku zabawy stópkami i ich ćwiczenia poprzez częste leżenie na macie zarówno na plecach, jak i na brzuchu; zapewnienie swobody ruchu;

- unikanie bujaczków, leżaczków, chodzików i innych akcesoriów, które unieruchamiają dziecko na dłuższy czas i uniemożliwiają ćwiczenie mięśni i kontrolę ciała;

- różnorodność doświadczeń – kontakt z różnymi rodzajami podłoża, różnymi fakturami (ścieżki sensoryczne, chodzenie po trawie, piasku, dywanie);

- unikanie zbyt wczesnej pionizacji! Dorośli niekiedy próbują przyspieszyć zainteresowanie dziecka chodzeniem prowadzając je za rączki. Dziecko, nie potrafiąc kroczyć, wykrzywia stopy na wszystkie strony, a ciężar ciała obciąża inne stawy, niż podczas samodzielnego chodzenia. Takie działanie osłabia mięśnie stóp i utrudnia ich zdrowy rozwój;

-  w przypadku starszego dziecka należy zadbać o jego codzienną aktywność fizyczną, np. granie w piłkę, pływanie, zabawy na placu zabaw;

- pilnowanie prawidłowej wagi ciała – nadwaga sprzyja osłabieniu mięśni i więzadeł, a to pociąga za sobą powstawanie różnych wad układu ruchu;

- odpowiedni dobór obuwia, a w przypadku maluszków – również skarpetek. Nie mogą być one zbyt ścisłe, by nie krępować ruchu. Należy również pamiętać, że buty są do chodzenia, więc leżący maluszek ich nie potrzebuje. Jak dobrać odpowiednie buty dla dziecka pisaliśmy tutaj.

Ćwiczenia dla stóp – na zdrowie!

1. Gąsienica – dziecko stojąc na podłodze próbuje przemieszczać się do przodu zginając i prostując palce u stóp (ruch palców przypomina pełzanie gąsienicy);
2. Chodzenie na palcach i na piętach;
3. Zdejmowanie skarpetek stopami, bez używania rąk;
4. Składanie prania stopami;
5. Chwytanie stopami małych przedmiotów i przekładanie ich do pudełka (mogą to być piłeczki do ping-ponga, kasztany, kredki świecowe, małe woreczki wypełnione kaszą, piaskiem, fasolą, itp.);
6. Rysowanie stopami – dziecko trzyma miedzy palcami kredkę lub długopis i próbuje coś narysować/napisać;
7. Klaskanie stopami – dziecko kładzie się na podłodze (na brzuchu, dłonie pod brodą, nogi zgięte w kolanach) i próbuje klaskać stopami tak, jak dłońmi;
8. Turlanie stopami piłki, na przykład takiej z drobnymi wypustkami (masaż stopy);
9. Rzucanie piłki stopami w siadzie na podłodze (do rodzica lub celowanie do pudełka/kosza);
10. Dziecko, siedząc na krześle, próbuje przytrzymać stopą kartkę papieru, którą rodzic stara się spod stopy wyciągnąć.